Mokums

Aardappeloproer

Stampij maken om een aardappel doe je niet zomaar, de aanleiding tot een volksopstand tijdens de Eerste Wereldoorlog was in de ogen van de aanstichters niet meer dan een terechte reactie.

Nederland neutraal
Wat in de Tweede Wereldoorlog niet lukte, je als land volledig afzijdig houden van wat er in je buurlanden aangericht wordt door een vreemde mogendheid, slaagde in de Eerste Wereldoorlog wel.
Nederland verklaarde zichzelf neutraal en werd zo niet in de oorlog betrokken die Duitsland in 1914 begonnen was.

Niet de lasten, maar ook niet de lusten
België leed zwaar onder de bezetter, waar iedereen direct vanaf het begin van de oorlog mee geconfronteerd werd waren de voedseltekorten.

Dat begon Nederland ook te voelen, in 1915 was er geen aardappel meer te krijgen, de prijzen waren hoog dus probeerde de Nederlandse regering dat te reguleren via aardappelbonnen.

(De foto toont de opstand en de poging die neer te slaan op de Haarlemmerdijk, foto Wikipedia)

In 1917 vreest men de winter terwijl de zomer nog moet aanbreken, de mensen hebben nauwelijks nog iets te eten, met de voedselbonnen is niet eens meer voldoende te krijgen. In plaats van aardappelen wordt er rijst gegeven, dat kan er bij de Jordanees niet in. Opstand en plundering dreigt.

Donderdag 28 juni 1917 | de bom barst
De westerkerk was een echt roddelpleintje, veel Amsterdammers kwamen hier bijeen om hun hart te luchten maar dat er snode plannen werden gesmeed om een eind te maken aan de aardappeltekorten kon niemand bevroeden.
De vrouwen morden, ze konden hun kinderen niet te eten geven, vrijwel iedereen leed zwaar honger terwijl het gerucht dat Nederland eten naar het buitenland stuurde steeds hardnekkiger werd. Groepen jongeren trokken door de straten en plunderden voedseldepots.

Op 28 juni doet het gerucht de ronde dat de in de stad gelegerde militairen die de voedseldepots moeten bewaken wel aardappelen te eten krijgen. Er zou een schip binnen zijn gevaren dat afgeladen is met aardappelen, in de Prinsengracht.
De gehele schuit was binnen een mum van tijd leeggehaald! Maar er was meer te halen. De aardappelen waren namelijk bestemd voor een depot waar meer voedsel lag. Een grote groep, voornamelijk vrouwen, trekt naar het depot waar ze een confrontatie aangaan met de opgetrommelde politie.

De situatie blijft die dagen explosief, de verkoop van voedsel lijkt dusdanig gereguleerd dat aan de rijken van de stad wel degelijk verkocht wordt en dat de armen afgescheept worden met erwten en rijst. Voor een aantal vrouwen met meerdere hongerige kinderen thuis is de maat vol.

Op naar het stadhuis
Meerdere keren gaan groepen vrouwen naar het stadhuis om verhaal te halen maar ze worden telkens met een kluitje het riet in gestuurd. De politie krijgt er steeds meer moeite mee hard op te moeten treden tegen vrouwen die opkomen voor hun hongerige gezin. Zij voelen zich gesterkt door een aantal agenten die hen helpen bij de plunderingen.

De onrust houdt aan want honger gaat nooit weg. Er zijn goede aardappelen maar die gaan naar het leger en mensen met geld, de gewone bruger krijgt verrotte aardappelen. De vrouwen gaan weer verhaal halen op het stadhuis en als ook de arbeiders zich bij hun vrouwen voegen is de geest uit de fles en kan een harde confrontatie niet lang meer uitblijven. Diverse schermutselingen zijn de aanloop tot de vijfde juli als alles anders wordt en er slachtoffers vallen.

5 juli 1917, Haarlemmerplein, opmaat tot een veldslag
Diverse opstootjes tussen stakers en werkwillenden mondden op deze dag uit tot een veldslag met de politie die een einde wilde maken aan een massale vechtpartij op het Haarlemmerplein. De groepen werden gescheiden maar de relschoppers kenden de buurt als hun broekzak, liepen via zijstraatjes snel de andere kant op om de politie op de Haarlemmerdijk in te sluiten en aan te pakken. Die voelden zich genoodzaakt met scherp op de betogers te schieten.
Resultaat: negen doden en meer dan honderd gewonden.

Wapenstilstand
Na de opstand bleef de honger en daarmee de ontvredenheid maar het zou nooit meer tot een vergelijkbare geweldsuitbarsting komen. Nog voor het eind van de oorlog (11 november 1918) breekt de beruchte Spaanse griep uit, een pandemie die miljoenen, mede door de lage weerstand ten gevolge van de hongersnood, het leven kostte.

Herdenkingsfestival
Het aardappeloproer wordt niet vermeld in de Canon van Amsterdam, jammer vind ik, onbegrijpelijk ergens ook omdat het zo typisch Amsterdams was. Jaarlijks wordt er in september herdacht dat er in juli 1917 zoveel te doen was om aardappelen.
De nuance is natuurlijk pijnlijk zichtbaar. Het stadsbestuur zette politionele machten in tegen de eigen bevolking die hongerden. Er was wel voedsel maar dat werd duur verkocht aan welgestelden en er werd eten verstrekt aan leger en politie. Het aardappeloproer was een aanklacht tegen de ongelijkheid die door de toenmalige burgemeester Ir. Jan Willem Cornelis Tellegen in stand werd gehouden.
Overigens was Tellegen geen slechte burgervader. Hij heeft veel betekend voor de volkshuisvesting.

Weetje
Het Burgemeester Tellegenplein en de Burgemeester Tellegenstraat zijn naar hem vernoemd, er staat ook een groot monument (4 juni 1929) voor een van de belangrijkste burgemeesters die onze stad ooit heeft gehad. Het aardappeloproer was een smetje op zijn verder ongeschonden blazoen.
Wellicht dat het daarom is weggelaten uit de Amsterdamse Canon? Ik denk het.

De Euro, ik heb er nog steeds niets mee

Toen de Euro werd ingevoerd betaalde ik een gulden voor een zakje uien, paprika of tomaatjes. Dat was op de markt bij 'Pietje Piek', zoals we hem nog steeds noemen. Direct na invoering van de Euro vroeg hij voor dezelfde handel vijftig eurocent. Nu denk je misschien, dat is netjes maar dat is natuurlijk niet zo want de euro is tien procent meer waard dan de gulden, Pietje verhoogde dus op één dag zijn prijzen met tien procent.

Dat deed Etos ook met een flesje neusspray. En ongetwijfeld ieder ander bedrijf net zo. Kortom, er is direct bij de invoering al misbruik gemaakt van de 'goedkoop' lijkende Euro.

>>> ...schulden top vijf Amsterdammers...