Mokums

Predikant Jan de Liefde

Er zijn van die namen die in je hoofd zitten maar geen plaats kunt geven. De naam kom je zo nu en dan tegen in boeken, op de televisie of als je door de stad loopt. Maar om wie het dan precies gaat heb je geen idee van.
Met Jan de Liefde heb ik dat ook. Toen ik daar laatst iets over op televisie zag dacht ik, "mooie naam, mooi mens en daar moet ik dus maar eens een mooi stukje over schijven".

Dag van oprichting
Oprichting, want Jan was een instituut. Het is kerst 1814 als Jan de Liefde in Haarlem wordt geboren. Later zou hij een onuitwisbare indruk achterlaten en de schakel worden tussen de 'oude' en de 'mieuwe' Jordaan. Jan mag dus met recht gezien worden als een instituut dat nog altijd voortleeft in de door hem opgerichtte organisatie 'Tot Heil des Volks'.
Een Haarlemmer dus, hoewel in veel documentatie Amsterdam genoemd wordt als geboortestad. Maar het was in 1814 dat Jan geboren werd, pas begin 1815 verhuisden zijn ouders naar de hoofdstad.

Op zijn graf staat eveneens Amsterdam (!) in plaats van Haarlem als geboortestad.

De winkel in matten en vloerkleeden van vader Jakob ging op de fles waarna Jakob werd aangenomen bij een fabrikant van glas in Amsterdam. Vier jaar later (1819) werd de vader van Jan koster bij de Vereenigde Doopsgezinde Gemeente te Amsterdam. Jan had een broer die eveneens Jakob heette die apotheker werd.

Met de baan als koster verkreeg het gezin de kosterswoning naast het kerkgebouw op de Singel, nabij het Koningsplein. Jan had al vroeg belangstelling voor de gemeente, hij ontmoette vaak Doopsgezinde studenten en leraren. Toen Jan 18 werd (1832) werd hij toegelaten als student van de Kweekschool der Doopsgezinde Sociëteit.
Hij deed vijf jaar over de studie alvorens hij eindexamen kon doen, hij was en bleef een bijzonder mens want zowel bij zijn toelating, de studie als bij het afstuderen waren de meningen over hem verdeeld. Toch haalde hij met succes de eindstreep waarna hij zich als prediker kon vestigen. De nadruk wil ik leggen op zijn Jordaanse periode, dat komt zo aan bod.

Merkwaardig, waar geboren en waar overleden? Jan de Liefde overleed op 6 december 1869 in Amsterdam, net als de plaats van geboorte nog wel eens verwisseld wordt zie je soms Haarlem als plaats van overlijden staan terwijl dat toch echt Amsterdam moet zijn.
Op 10 december werd hij op de Ooster-Begraafplaats te Amsterdam begraven.
Zijn geboorteplek is iets meer omstreden, het lijkt alsof daar nooit duidelijkheid over is gekomen. Ik neem aan dat als je (de vader van Jan in dit geval) een betrekking krijgt in het nieuwe jaar je in het voorgaande jaar nog in Haarlem woont maar het is niet uitgesloten dat ze al eerder in Amsterdam gingen wonen omdat de winkel van Jakob failliet was en er na de kerst dus een baan in het verschiet lag.

De Amsterdamse periode
Het is winter 1849 als Jan besluit zich in Amsterdam te vestigen, hij neemt zijn intrek in een woning aan de Herengracht (nummer 63.) In die tijd was de Jordaan niet meer dan een achterbuurt waar beroepen werden uitgeoefend waarvoor in de binnenstad geen plaats was. Mensen woonden er in erbarmerlijke omstandigheden en kinderen werden sterk verwaarloosd, vaak was er maar één schamele maaltijd per dag.
De huidige Willemsstraat is drooggelegd maar toen er nog water stroomde heette deze de Goudsbloemgracht waar onzedelijkheid en vervuiling hoogtij vierden en men zich niets aantrok van het geldende gezag. De vaak voor bewoning afgekeurde vochtige kelders werden behuisd door veelal grote gezinnen.

De Liefde hield samenkomsten in de achterkamer van zijn huis aan de Herengracht, vlakbij de Hartestraat. later mocht hij 's avonds een timmerloods gebruiken totdat hij zijn eigen kerkgebouw aan de Bloemgracht kon betrekken, 'Eben Haëzer' geheten. In 1855 richt Jan een vereniging op die tot op de dag van vandaag nog bestaat, 'Tot Heil des Volks'. Over het hele land kreeg zijn kerk navolgelingen, op het hoogtepunt waren er veertien afdelingen met 500 leden.

Het kerkgebouw aan de Bloemgracht verkocht De Liefde om de tekorten die de kerk had aan te vullen, toch was dat niet voldoende waarop Jan in 1861 naar Engeland vertrok om als schrijver zijn geld te gaan verdienen. Wegens ziekte keerde hij in 1868 terug naar Amsterdam waar hij een jaar later zou overlijden.

Zijn werk
Jan de Liefde vond dat de mens vrij moest zijn van alle menselijk gezag, de kerk incluis. Hij kreeg steeds meer moeite met de vrijzinnigheid en dat de realiteit van de zonde niet door iedereen werd ingezien. Het liet hem geen andere keuze dan uit te treden, Jan was dominee 'af'. De Protestanten de rugtoekerend, de Gereformeerden waren hem te dogmatisch en de Hervormden te los. Prediken was dus een onmogelijkheid geworden voor hem.
Een jaar na de oprichting van 'Tot Heil des Volks' sticht hij in 1856 zijn eigen kerk, de Vrije Evangelische Gemeente, die al snel 150 leden telde. De vrijzinnigen die vonden dat ieder mens altijd goed was en Jezus als hun grote voorbeeld zagen waren in de ogen van De Liefde blind voor de werkelijkheid, hoe kon het anders dat sommigen in rijkdom leefden en anderen in krotten?

Jan wilde zijn boodschap breder uitdragen in Amsterdam. Op een winterse dag loopt Jan door de Jordaan en ziet hij een vrouw buiten de was doen waarop hij haar vraagt of hij haar die avond mag komen vertellen van de here Jezus waarop zij zegt 'als jij dat wilt moet jij dat weten maar dan moet je wel turf meenemen'. Turf werd in die tijd gebruikt om de kachel te laten branden.
Die avond gaat Jan naar de Goudsbloemgracht in de Jordaan, de latere Willemsstraat, gepaard met turf en de bijbel. Omdat de vrouw wist dat er turf zou komen had ze haar buurtjes uitgenodigd. Het werd een gezellige avond want Jan had ook humor, de vrouwen vonden het gezellig en het was lekker warm. Ze nodigden Jan opnieuw uit, ook weer onder de voorwaarde dat hij turf zou meebrengen.

Op een gegeven moment werd er een zaaltje betrokken aan de Goudsbloemgracht, overdag speelden de kinderen er die niet naar school gingen om er 's avonds lezingen te houden. Naar de evangelist De Liefde werd graag geluisterd ook al was het de toehoorders in eerste instantie te doen om de warmte van de turf, niet die van de bijbel.
Er kwamen scholen voor arme kinderen waar ze niet alleen onderwijs, maar ook kleding, voedsel en een bad kregen. Voor vrouwen kwamen er ateliers waar ze leerden zelf kleren te maken en herstellen en op zondag, na de zesdaagse werkweek, konden ze naar school. Er werd voorzien in zorg voor armen en ouderen. Deze tastbare hulp ging vergezeld van geestelijke bijstand.

Aan de Rechtboomssloot was de Jan de Liefde school gevestigd, een lagere school. Het gebouw is een Rijksmonument. Jan ontbreekt in de Canon vcan Amsterdam terwijl je rustig kunt stellen dat hij de Jordaan veranderde van een achterstandswijk in een gezellige volksbuurt.

WEBSITE TOT HEIL DES VOLKS

Madurodam

Madurodam is ooit bedacht om structureel inkomsten binnen te halen om de ziekte tuberculose te bestrijden. Dit 'goede doel' werd door de ouders van George Maduro omarmt. Zo konden zij tevens hun overleden zoon een blijvend eerbetoon geven.

Zoals Madurodam ooit begon handhaaft men nog altijd de visie dat de miniatuurstad goede doelen ten bate van met name jongeren financieel ondersteund moeten worden. Alle baten worden na aftrek van de lasten ter beschikking gesteld van goede doelen organisaties.

>>> ...lees hier meer over Madurodam...