Mokums

Sluiktaal, wat is dat nou weer?

Hoe weet ik niet maar ineens was het daar; een woord dat nog niet bestond en ik ineens op papier zette, met Misha had ik een Tweet-wisseling over het woord 'penosepaspoort' dat ik een dag daarvoor op de radio had gehoord in 'De Moker', een hoorspel over de Wallen in de zeventiger jaren.
Soms kom je van die woorden tegen die blijven hangen en waarvan ook anderen zeggen: "ja, dat bekt lekker en het is gelijk duidelijk wat je bedoeld".

Jatten, tengels

Mijn lijstje PLAT AMSTERDAMS groeit uit zijn krachten en ik ben de eerste die zegt dat veel geleend is en sommige woorden misschien wel helemaal geen Amsterdamse oorsprong hebben maar daar kunnen we in Amsterdam niet echt wakker van liggen. Als we het in Mokum over 'jatten' hebben denkt de een aan stelen en de ander aan handen, ik leg uit.

Mijn oma was een nette vrouw maar onmiskenbaar een Amsterdamse, niet van geboorte, maar als je een winkel in de Kinkerbuurt hebt gehad en jaren in de Bos en Lommerbuurt hebt gewoond dan weet je van wanten. Maar mijn oma was godvrezend dus een onvertogen woord kwam er nooit uit. Als je ergens vanaf moest blijven zij ze 'blijf er met je tengels van af'. Waar de een zou zeggen: "niet met je handjes aan zitten jongeman", en de ander "blijf daar met je gore poten van af", wist mijn oma dus altijd precies de goede toon te vinden om daarmee de juiste snaar te raken.

De laatste tijd zie ik steeds meer programma's waarin 'nepamsterdammers' worden opgevoerd en dan dan doel ik op het overdreven aanzetten van plat Amsterdams, maar daarin schiet men dus altijd door tenzij je er een echte Mokummer neerzet. Ik weet ook wel hoe dit komt. Het plat Amsterdams heeft zich door de eeuwen heen gevormd maar de basis is ook een totaal andere dan bijvoorbeeld plat Utrechts, Haag of Rotterdams. Zelfs de dialecten in andere delen van ons land hebben zich op een totaal andere manier ontwikkeld.
Amsterdam is en was een smeltkroes, de tolerantie die je vandaag de dag nog altijd ervaart in Amsterdam (sommigen willen ons doen geloven dat dat anders is) is gestoeld op het rijke verleden waarin er voor iedereen plaats was.

Wenen
Hoewel de vergelijking mank gaat is er toch een overeenkomst tussen de ontwikkeling van de Oostenrijke stad Wenen en Amsterdam. Amsterdam was de Joodse stad van Nederland, altijd al geweest en zal het ook altijd blijven, veel wordt in verband gebracht met de Joden. Wenen was ook ooit een stad waar Joden zich thuis voelden totdat het fascisme daar de kop op stak. Hitler deed er zijn absurde ideëen op waardoor in de jaren 40-45 miljoenen Joden de dood in werden gedreven.
In Wenen was er echter zoveel economische vooruitgang dat de fascistische burgemeester zich niet bekommerde om de Joden, die verdienden in de luwte van de rijke Oostenrijkers toch hun geld, echt plezierig was het niet maar elders zou het niet veel beter zijn, zeker niet in het Duitsland en Oostenrijk van rond 1900.

De overeenkomst die ik probeer duidelijk te maken is dat Amsterdam ook altijd een econonmische macht is geweest en een samensmelting van nationaliteiten want door de eeuwen heen hebben velen zich aangetrokken gevoeld tot Mokum, daar gebeurde het, daar ging het geld rond dus daar moest je zijn. Zo is het Amsterdams ontstaan, door rijken en armen, Nederlanders en buitenlanders, gelovigen en ongelovigen door elkaar te husselen, uit deze brei is de Amsterdammer 'geboren' met zijn eigen taal.
Veel heeft op de woordenschat en uitspraak zijn invloed gehad. Vast staat dat het plat Amsterdams niet in de Jordaan maar op het Waterlooplein is ontstaan, daar waar Joden, dieven en handelaren elkaar troffen en waar iedereen wilde wonen. Amsterdam is de meest bezongen stad van ons land maar kent daarnaast ook de meeste woordjes, de een zegt 'jatten' en de ander 'tengels' maar we bedoelen 'handen' of 'vingers'. Zo kon iedere Amsterdammer er een eigen draai aan geven.

En wat een Amsterdammer van nature heeft kun je maar moeilijk aanleren. Daarom is het vaak zo stuitend als je een serie of praatprogramma op televisie ziet waarin weer eens overdreven plat Amsterdams gesproken moet worden. De zeer goede serie Penoza bijvoorbeeld, een van de hoofdrolspelers wil ieder woord in plat Amsterdams doen, dat werkt dus niet. Hetzelfde heb ik met 'Hij gelooft in mij', de musical over het leven van André Hazes. Leuk, maar doorgeschoten, André kwam uit de Pijp en praatte plat Amsterdams maar zoals hij wordt neergezet door de hoofdrolspeler in de musical, nee, dat is net even een brug te ver.

René Froger is een goed voorbeeld van hoe het wel moet, die praat plat, niet ordinair en niet extra aangezet, Danny de Munck heeft hetzelfde, maar de neppers haal je er altijd zo uit. Amsterdams zit in je, dat is de erfenis die we hebben van eeuwen invloeden, dat kun je niet 'eventjes' aanleren. In een zin die een Amsterdammer uitspreekt zijn nooit alle woorden plat, en een woord dat in de ene zin wel plat is kan in de volgende als ABN worden uitgesproken, je doet het onbewust en een acteur bewust. Daar zit dus het grote verschil, het plat Amsterdams is iets authentieks dat in ons bloed zit, het is daarom ook dat een serie als 't Schaep in Mokum zo leuk is, daar zitten echte Amsterdammers in en als je dat niet bent (Marc-Marie) praat je gewoon met je eigen tongval en dat maakt het alleen maar leuker.

Handjes

Grappig is dat we weten wat het verschil tussen handen en vingers is maar dat de synoniemen vaak door elkaar heen gebruikt worden. Als je de varianten op een rij zet weet je wat ik bedoel, ieder woord heeft zijn eigen impact, het is maar net hoe het de gebruiker uitkomt en dat is dus onvoorspelbaar, dat maakt het plat Amsterdams anders dan welk dialect of welke tongval dan ook.
Synoniemen voor handen, vingers: Fikken
Grijpers
Hens
Jatten
Klauwen
Klavieren
Klauwieren
Kluiven
Kolenschoppen
Poezenpootjes
Poten
Tengels
Vlerken
Vuisten

Dat 'jatten' dus ook typisch Amsterdams is voor stelen geeft gelijk aan hoe moeiljk het Amsterdams eigenlijk is, veel woorden hebben meerdere betekenissen. Mijn advies aan de omroepen: "stop die onzin, het is genant en doet onrecht aan onze geschiedenis, we hebben er eeuwen over gedaan om plat Amsterdams te ontwikelen, laat het daarbij, Amsterdams wordt alleen correct gesproken in Mokum".

Sluiktaal
Het Amsterdams is dus een mix van woorden die bij je passen (gewenning) en hoe je ze uitspreekt (aangeboren), dat valt niet te neppen. Ik dacht, hoe noem je dat nou, een variant op een taal waarin de woorden die je kiest net zo belangrijk zijn als hoe je ze uitspreekt, toen popte zomaar het woord 'sluiktaal' in mij op.
Zo zie je maar weer, Amsterdams is een gevoel.

Sluiken

Ergens zal ik dus wel eens van het woord 'sluiken' hebben gehoord, ik heb opgezocht of dat woord bestaat, het betekent dus echt wel iets, maar dan valt gelijk iets op, er zijn meerdere betekenissen voor het woord namelijk smokkelen, verbergen maar ook geheim. Een sluikpad schijnt een smokkelpad te zijn maar een sluikmin weer een geheime minnares. Maar we kennen ook vast wel de term 'sluik haar'.
Sluiksch staat voor 'heimelijk, ongewoon of verborgen'. En dan denk ik gelijk aan het BARGOENS wat niet zozeer alleen boeventaal is als wel een geheimtaal die bijvoorbeeld ook onder zigeuners werd gesproken.

En dan heb ik gelijk mooie verklaringen voor het woord om het in verband met plat Amsterdams te gebruiken, je smokkelt als het ware een beetje, je doet iets wat eigenlijk niet kan, voor sommigen misschien zelfs wel ongepast is en te onofficieel, je verbergt iets, maar het gebeurt op zo'n grote schaal dat het normaal is.
Met plat Amsterdams lenen we al eeuwen uit vele talen en culturen en geven er onze eigen draai aan. Ik vind het wel mooi, sluiktaal. Oh ja, de herkomst van het woord? Dat zou Jiddisch zijn, meegenomen naar Amsterdam door Duitse Joden. Maar kan dat wel?

Sluiken in Amsterdam
Ik moet zien te bewijzen dat sluiken inderdaad 'Amsterdams' is. Dat bleek eenvoudiger dan gedacht. Dat de eerste Joden uit Duitsland het woord hier geintroduceerd hebben blijkt niet te kloppen.

Buiten het Funen van 1500 (ruim voordat de eerste Joden in Amsterdam neerstreken die bovendien niet uit Duitsland maar uit Portugal kwamen) lag een moeras met smalle sloten, via deze slootjes werd er veel gesmokkeld om accijnzen te ontlopen, de stad was echter ook niet gek en liet palen in de sloten slaan zodat je er niet zo makkelijk doorheen kon varen. De overlevering zegt dat dit was om het sluiken tegen te gaan. Sluiken werd dus vijf eeuwen geleden gebruikt als woord waarmee de smokkel bedoeld werd om illegaal goederen in Amsterdam in te voeren.
Gesluiken goed is smokkelwaar. We zijn weer thuis.

NEMO

Het dak van NEMO is ook bijzonder, veel Amsterdammers weten het 'het dak' te vinden in de zomer want het is hier goed toeven, en als het echt heet wordt zetten ze de kraan aan. Je kunt bijna altijd het dak op zonder dat je een kaartje koopt maar er zijn uitzonderingen, raadpleeg de site voor de openingstijden.
Het is ook mogelijk online een kaartje te kopen maar doorgaans is het centrum niet zo druk als bijvoorbeeld het Anne Frankhuis waar lange rijden toeristen voor de deur staan.

>>> Wetenschapscentrum Amsterdam: NEMO

Geen Website? Voor kleine bedrijven in Amsterdam heb ik een totaalproduct, ik maak persoonlijk met u goede en eerlijke afspraken voor een succesvolle website. >>> KLIK HIER <<< Wat En Waar? De Jordaan Mokums Mataglap - knettergek Heuler - meeprater Mansjen - geld ophalen Jeremiade - oeverloos gezeur Kaskenade - druk maken om niets, ophef  >>> PLAT AMSTERDAMS <<< Wat blaadjes Happy Ending niet en wel wat je denkt Parkeerplaats Amsterdam niet echt eenvoudig Oudste huis van de stad is dat wel zo? Keizerskroon Rood, blauw of toch goud? De Lommerd snel geld lenen Nieuwsbrief schrijf je gratis in