Mokums

Tuchthuis Amsterdam

Één van de voorwaarden die gesteld is aan de samenstellers van de Canon van Amsterdam is dat er tastbaar bewijs moet zijn dat herinnert aan de beschreven geschiedenis. Met betrekking tot venster 9 is er een wel heel fraai overblijfsel, de rasppoort, deze wordt alleen niet genoemd in de Canon, een gemiste kans en het doet geen recht aan de gestelde uitgangspunten.

Tuchthuis van 1596
Een tuchthuis is niets anders dan een gevangenis. Er werden wetsovertreders in opgesloten in de hoop dat ze hun lesje zouden leren en anders werden ze daar wel een handje bij geholpen.
Hoewel 'zware' criminelen niet te helpen waren en dus een stadsverbod kregen (!) waren er ook gevangenen die heropgevoed werden, waar heb ik dat meer gehoord?

Aan de Heiligenweg stond een klooster dat in een van de bijgebouwen een tuchthuis had waarin jeugdige delinquenten en plegers van minder zware vergrijpen werden opgesloten. Omdat de lijstraffen vaak levenslange gevolgen hadden en een terugkeer in de maatschappij in de weg stonden werd er in veel gevallen (vooral bij jongeren) gekozen voor het tuchthuis.

Kalvertoren
Amsterdammers van mijn leeftijd kunnen zich het Heiligeweg zwembad vast nog wel herinneren. Ik leerde er zwemmen en ging daar toen ik tussen de 10 en 15 jaar oud was geregeld heen. Hedentendage staat er een winkelcentrum, de Kalvertoren.

De Canon van Amsterdam zegt:
Buitenlandse bezoekers waren altijd vol lof over dit beleid. Amsterdam stond al spoedig bekend als een redelijk veilige stad, vooral dankzij het efficiënte sociale beleid: de snelle verwijdering van nutteloze vreemdelingen, het aan het werk zetten van luiaards en het opvangen en verzorgen van behoeftigen.

Deze voorstelling van zaken is ietwat rooskleurig
In 1570 vaardigde Philips II een crimineel ordonnant uit, daar stond in dat iedere misdaad als een vergrijp tegen de staat moest worden gezien, de staat moet dan ook zorgen voor een straf. Deze straffen konden zijn: de dood, verminking, vernedering, verbanning, brandmerking, lijfstraf, geldboete of een taakstraf. Doorgaans volgden er meerdere straffen voor één vergrijp.

Bij vernedering moet u denken aan de schandpaal, bijvoorbeeld een dief werd aan een schandpaal op een plein gezet en moest daar dagenlang de hoon van voorbijgangers over zich heen laten komen. Niet zelden werd ook zijn hand afgehakt zodat het direct zichtbaar was wat hij gedaan had.
Ook waren er afgedwongen bekentenissen. Enige voorwaarde was wel dat de bekentenis voor de rechtbank werd herhaald. Maar dat was in die tijd niet zo moeilijk.

Kerk als rechter
Vergeten wordt wel eens dat de kerk een zeer belangrijke plek in de maatschappij had. Er waren kerkelijke rechtbanken die niet mis te verstane straffen oplegden.
De latere scheiding van kerk en staat leidde niet tot een afschaffing van de kerkelijke rechtspraak want binnen de geloofsgemeenschap werden de oude wetten gehandhaafd, nageleefd en bewaakt. Bij overtreding volgde vaak een zware straf.

Maar toegegeven, het tuchthuis had zijn functie
Aan het eind van de 16de eeuw bleek dat lijfstraffen niet meer goed werkten, er liepen teveel mensen rond met de zichtbare gevolgen van een, ontdekte, gepleegde misdaad. Er was erg veel armoede in de steden dus zo opmerkelijk is dat misschien niet.
Het strenge strafrecht van Philips II werd bekritiseerd in een boek (van Coornhert) dat in 1587 verscheen. Daarin stelde de schrijver dat tewerkstelling beter zou werken omdat dat een terugkeer minder in de weg stond dan lijfstraffen. Gedacht moest worden aan tewerkstelling op een boot als slaaf of, bij lichtere vergrijpen, in dienst van kerk of staat.

Dubbele bodem
Amsterdam zat met een dilemma. Een jongen (Evert Jansz) van goede komaf had gestolen van zijn baas en stond een zware straf te wachten, dat wilde het bestuur voorkomen maar hoe? Een tuchthuis zoals Cornhert dat zag zou de oplossing kunnen zijn.
En zo geschiedde.

Dat een tuchthuis een bijkomend voordeel had (goedkoop personeel) zag het bestuur van Amsterdam direct en opende dus het tuchthuis (1596.) Voornaamste werk dat verricht moest worden was het raspen van brazielhout dat alleen door het tuchthuis geïmporteerd mocht worden.
Dit 'rode' hout diende in poedervorm als verf voor textiel, de bijnaam voor het tuchthuis was dan ook al snel vergeven: 'rasphuis'.
De Rasphuispoort aan de Heiligenweg herinnert aan het tuchthuis.

En Evert Jansz?
Hij ontliep de zware straf en hoefde alleen een lichte lijfstraf te ondergaan, de bijstraf die hij kreeg opgelegd, dwangarbeid, is nooit ten uitvoer gebracht.

Mannen en vrouwen in gescheiden tuchthuizen
Voor vrouwen was een andere bezigheid bedacht: spinnen. Er werden draden gemaakt van losse, dunne vezels. Deze draden konden dan in de textielindustrie gebruikt worden om mee te weven, naaien, breien of te haken.

Zoals het tuchthuis voor mannen het rasphuis heette noemde men het tuchthuis voor vrouwen het spinhuis. Bedelaars en prostituees kwamen veelal in het spinhuis terecht. Het spinhuis was, net als dat van de mannen, een deel van een klooster dat in dit geval in de hoerenbuurt lag, de Spinhuissteeg herinert daar nog aan. Op nummer 1 was van 1597 (een jaar nadat het rasphuis geopend werd) tot aan een brand in 1643 het spinhuis gevestigd.
Het huis werd toen herbouwd, anno nu kunt u nog altijd de Spinhuispoort bekijken.

Het wonderlijke is dat de Canon een referentiepunt moet hebben (eigen voorwaarden) in de stad maar dat nergens de twee poorten worden vernoemd.

Het tuchthuis van Amsterdam is venster 9 van de Canon van Amsterdam.
   TERUG NAAR DE CANON OP MOKUMS

Kaasmarkt Alkmaar

In 1365 bezit de stad de eerste kaasweegschaal. De kaasmarkt van Alkmaar is vermaard tot ver over de landsgrenzen en ook een echte 'must' als je in Amsterdam logeert.

De markt heeft altijd op het Waagplein plaatsgevonden.

>>> ...meer over de kaasmarkt in Alkmaar..