Mokums

Amsterdam stadsrechten in 1275?

Op 19 juli 2011 las ik dat er nog steeds mensen zijn die vonden dat Amsterdam al meer dan 735 jaar bestaat en op 27 oktober 1275 stadsrechten kreeg. In deze zin zit gelijk de onzin. Een stad bestaat zolang er mensen wonen, een stad mag een stad genoemd worden vanaf de dag dat er stadsrechten werden toegekend. In feite zijn er drie definities van het begrip 'stad'.

Stad 1
Je vaart met je bootje op een rivier en strand op een klein stukje grond in een bocht. Door vuil, scheepsresten en zandvorming is een deel van de bodem opgehoogd en kwam droog te liggen. Je besluit nog wat meer aan 'landwinning' te doen en krijgt samen met je eveneens gestrande vrouw een kleine spruit.
Gezinsuitbreiding betekent doorgaans verhuizen maar waar kun je heen?. Dus verbouw je je hut tot een wat groter paleisje. Je krijgt nieuwe buren want het werk op het stukje land dat je gecreëerd hebt kun je niet alleen af dus die vissers die je komen helpen worden volwaardige agrariër.
Feitelijk is er nog niets, maar in deze rivier, die we voor het gemak de Amstel noemen, is door jouw bouwkunsten een dam ontstaan.

Stad 2
De visser die boer werd en een ministaatje vormde met zijn collega's breid zijn territorium uit, ook komen er gelukszoekers op het fraaie, vruchtbare plekje af. In de oudheid stroomde het water van de zee het land in, dat dat tegenwoordig andersom is is een lang verhaal maar neemt u van mij aan dat dat zo was.
Amsterdam heet dan nog niet zo maar voor het gemak houden we die naam aan. Amsterdam is een stad aan zee, een zeehaven dus. De enige in Nederland van betekenis. De handel gedeidde dermate goed dat regulering nodig was. Er werden regels en wetten opgesteld waar iedereen zich aan diende te houden. Maar regels betekenen uitzonderingen en een daarvan was het tolprivilege van 1275.
Dergelijke voordeeltjes waren alleen voorbehouden aan steden, doorgaans. Maar ook hier was een uitzondering op. Floris V was gek op Amsterdam en gaf de stad dergelijke tolprivileges. Maar dat er in een plaats meer dan honderd stoplichten staan betekent niet gelijk dat je van een stad mag spreken. Zo was dat ook in de dertiende eeuw met privileges.
Floris V was almachtig, maar niet zo machtig dat hij buiten Holland invloed had, de officiële papieren lagen in Utrecht, Amsterdam was onderdeel van Holland en dat lag onder de directe invloedssfeer van Utrecht.

Stad 3
Als bij wet geregeld is dat je je 'stad' mag noemen ben je een stad in de meest formele zin van het woord.

2017

Eind oktober 2017 ontvaing ik de nieuwsbrief van de gemeente, ik las daarin onder andere het volgende:
'Vier de Verjaardag van Amsterdam. Op 27 oktober onthult André van Duin het Tolprivilege uit het jaar 1275, in de Schatkamer.'
Ja en? Voor de gemeente is het de aanzet om het 742-jarig bestaan te vieren, ondanks dat de gemeente jaren geleden al heeft toegegeven er naast te zitten, voor wat betreft het begin van Amsterdam als stad.

Stadsrechten en rechten als een stad

Stadsrechten krijgt een stad, dan ben je dus een stad. Als je bepaalde rechten die een stad heeft krijgt betekent dat nog niet dat je je ook een stad mag noemen, daar zit het onderscheid tussen wat de gemeente Amsterdam in 1975 vond en wat de werkelijkheid is.

Amsterdam was dus een stad in die zin dat er veel mensen bij elkaar woonden en dat er rechten gegund waren die normaliter alleen aan een stad toebehoorden, maar Amsterdam was formeel in 1275 pertinent nog geen stad.
Amsterdam is als naam voor de stad dus afgeleid van Aemstelledamme, 'dam in de Amstel', in 1306 kreeg het stadsrechten terwijl Amsterdam zijn stadsrechten dus viert alsof die in 1275 zijn toegekend.

Het verste in de geschreven (!) geschiedenis leidt tot 1275, graaf Floris V verleende het dorp tolvrijheid wat betekende dat er meer handel gedreven kon worden want Aemstelledamme kreeg hiermee het recht op vrije vaart door het gehele graafschap Holland.
In 1296 werd Floris V vermoord, tot die tijd regeerden gezanten van Utrecht, waaronder Aemstelledamme viel. Zij wilden zich echter losmaken van Utrecht, die pogingen strandden toen Floris V de dood vond. Dit feit bewijst onomstotelijk dat Amsterdam pas later dan in 1275 stadsrechten kreeg.

Dat het al eerder tolvrij was doet daar niets aan af. Ook zou de naam Amsterdam al voorkomen in stukken uit 1275 maar daar is geen enkel bewijs van, wel de naam Aemstelledamme. Nou goed, het is een detail, dat geef ik toe.

1300, 1301 of 1306?
Dat de eerste twee jaartallen niet kunnen kloppen leid ik af uit het feit dat Floris V toen dood was en de Bisschop aan een lijntje zat omdat hij armlastig was. In een boek uit 1768 van Jan Wagenaar over Amsterdam staat in een moeilijk begrijpelijke taal vrij vertaald het volgende:
"De heer getuigt dat deze Guy, in 't jaar 1301, Bisschop van Utrecht, Amsterdam voorzag van vele vrijheden en van keuren en rechten.
Waarschijnlijk in dat jaar of wellicht al eerder door Floris V zijn Amsterdam stadsrechten toegekend. Waarschijnlijk had Amsterdam toen dus al een eigen stedelijke regering die gelijke bevoegdheden had als andere steden in Holland en Utrecht."

Je kunt dus wel rechten hebben zoals andere steden die ook hebben maar dat betekent nog niet dat je een stad bent omdat dat bekrachtigd moet zijn in een document met zegel. Floris overleed voor 1300 en was simpelweg niet gerechtigd. In 1301 werden Amsterdam rechten toegekend maar niet alle die bij een stad behoren maar dus wel enige mate van zelfbestuur.
Van een daadwerkelijke overdracht van het totale bestuur en alle bezittingen was pas sprake toen er een bekrachtigd document was, dat was er in 1305, de feitelijke overdracht (zeg maar, de overhandiging van de sleutel) een jaar later, in 1306.

De in 1301 verkregen rechten werden terugggedraaid toen de Vlamingen ons land binnenvielen, daarover straks meer.

Waarom vind Amsterdam dat 1275 het startpunt is?
Simpel, toen kreeg de stad (formeel dus nog 'het dorp') het recht door de provincie Holland te varen zonder dat er tol kon worden geheven, dit recht behoort toe aan de rechten die een stad heeft en niet tot die van een dorp.
Het was echter een cadeau van Floris V, hij was niet eens in de positie om volledige stadsrechten te verlenen, daar ging in die tijd de Bisschop van Utrecht over, waartoe Amsterdam behoorde.

MokumTV
Ik kwam tot mijn conclusies door eigen onderzoek, omtrent de precieze datum (13 juni 1306) verschillen de meningen, ik weet dat ook niet zeker.
Leuk is wel dat MokumTV tot praktisch dezelfde conclusies kwam. Omdat zij een uitvoeriger verslag doen verwijs ik graag naar hun site: www.mokumtv.nl

Bevrijd door de Vlamingen, jawel!
Mijn speurtocht door de geschiedenis van Amsterdam leidt tot een geheel ander feitenrelaas dan dat de stad Amsterdam zich toedicht. De Bisschop van Utrecht en zijn broer (Jan van Henegouwen) werden in 1304 verdreven door de Vlamingen die zowel Utrecht als Holland bezetten.
In Utrecht brachten zij de macht aan de Lichtenbergers en de Fresingen en in Holland aan de Heren van Aemstel. Deze bestuurders lieten in het voorjaar van 1304 middels zogenaamde Gildenbrieven hun rechten bekrachtigen. De in 1305 inmiddels weer teruggekeerde Bisschop kon niet anders dan de brieven respecteren, hij stond immers ook bekend als een man van compromissen.

Dit bewijst dus dat Holland in 1305 nog toebehoorde aan Utrecht.

De terugkomst en bekrachtiging door de Bisschop van hetgeen in de gildenbrieven was opgetekend en het feit dat de Bisschop zijn broer Jan niet meer naast zich had om te heersen over Holland is wat mij betreft het punt waarop Amsterdam formeel stadsrechten kreeg.
Je kunt dus stellen dat de inval van de Vlamingen in 1304 het startpunt was, de gildenbrieven van 9 mei 1304 de optekening en de terugkomst van Bisschop Guy van Henegouwen in 1305 de formele bekrachtiging.

De feitelijke overdracht van Amsterdam aan de heren van Aemstel vondt weer een jaar later plaats, op 13 juni 1306. Onder andere omdat het zegel op het teruggevonden document (Stadsarchief Utrecht) weg is wordt de precieze datum betwist, het jaartal veel minder.
Vast staat dat ook tijdens de bezetting door de Vlamingen alle eigendommen van de heren van Aemstel toebehoorden aan Utrecht, ook al konden de bestuurders van Holland doen en laten wat zij wilden omdat Utrecht militair vleugellam was.

Vanwaar de volharding door de stad Amsterdam?
Noem het romantiek, geen zin om aan geschiedherschrijving te doen. Waarom ook? De officiële stukken liggen in het Stadsarchief van Utrecht, het tolprivilege document in het Amsterdamse. In 1975 gaf de gemeente een bak geld uit aan de viering van het 700-jarig bestaan, dit met terugwerkende kracht ongedaan maken kan niet in de ogen van de huidige bestuurders.

Maar er is dus een opmerkelijk feit. In het Stadsarchief bevindt zich een document met het zegel van Floris V waaraan Amsterdam haar stadsrechten ontleend, echter, Floris was geenszins bevoegd verder te gaan dan het verlenen van tolprivileges.
Ook meldde het Stadsarchief ooit dat Amsterdam helemaal niet pas in 1306 stadsrechten kreeg maar die melding kon ik nu niet meer terugvinden. En sterker nog, deze zinssnede vond ik wel:

...vrijstelling van de grafelijke tol bleef geldig toen Amsterdam stadsrechten
kreeg en onder het graafschap Holland kwam te vallen...

En dat is dus toen de Bisschop van Utrecht formeel de bezittingen van de heren van Aemstel aan hen overdroeg.....in 1306.

Het jaartal staat hiermee vast, zeker gezien de verwijdering door Amsterdam van de eerdere opmerking dat het het jaartal 1306 betwistte.

Maar was Guy formeel wel Bisschop?
Nee, dat gebeurde pas weer in 1309 toen hij door de koning werd erkend als hoofd van het Bisdom Utrecht. Bij de overdracht van de bezittingen tekende Guy als Guy en niet als Bisschop, aan de formaliteit doet dat niets af omdat hij beheerder was van alles wat zich in Utrecht en Holland bevond en de Vlamingen alweer weg waren.

Vreemd verhaal?
Nee, je zou kunnen zeggen dat door de uitbreiding van de dam in de Amstel er verstedelijking optrad. Op een gegeven moment was Amsterdam groter en belangrijker dan sommige wel officieel erkende steden. Met het toekennen van het tolprivilege kon Amsterdam zich meten en dus ook gaan gedragen als een stad. Dat het nog twee eeuwen zou duren alvorens Amsterdam een stadsmuur zou bouwen toont aan dat Amsterdam tolerant was, iedereen kon er in en uit en de stad had niets te vrezen, ze had overwicht in de regio.

De feitelijke overdracht van de stad bracht de status tot die van een ware stad, eerlijk is eerlijk, Utrecht was tot die tijd heer en meester over Holland en dus Amsterdam.
Het ontstaan van de stad gaat formeel terug tot 1200, daar begint ook de Canon van Amsterdam, maar nog meer dan over het moment van stadsrechten weet iedereen wel dat die datum al helemaal niet klopt.
De eerste 'tekenen van leven' moeten in de tiende eeuw zijn waargenomen, rond 950.

Komt de waarheid dan nooit aan het licht?
Ach, ik denk dat in het archief van Utrecht ergens wel iets is terug te vinden, alleen, dat kost veel tijd en tijd is geld. Utrecht heeft er geen enkel belang bij geld te steken om iets te bewijzen wat iedereen eigenlijk al weet, namelijk dat 1275 niet het startpunt is. En Amsterdam steekt geen geld in een project dat zou moeten bewijzen dat de stad al decennia op de verkeerde dag haar stadsrechten viert.

Het eerste papier waar de naam Aemstelledamme in staat dateert uit 1275, de 'papieren' stad Amsterdam is daarmee een feit, daar houden we ons als Amsterdammers dan maar aan vast.

Tom uit Colorado had nog een leuke toevoeging

Ondanks het feit dat later bleek dat Amsterdam nog geen 700 jaar bestond in 1975 was er toch groot feest. Door de bakkerschool was ik samen met een mede leerling uitgezocht om in de RAI deel te nemen aan demonstraties. Hierover vind ik nauwenlijks iets terug op het Net terwijl er in de RAI toch een enorm evenement plaats vond met oude ambachten en optredens van ondermeer Liesbeth List en Ted de Braak. Ik heb ze beiden mogen ontmoeten.

Zelf toen nog leerling bakker ben ik kort daarop bij Bakker P. Kroes (broer van...) die ook op de stand stond gaan werken vanwege zijn dochter die ik destijds wel zag zitten.
Met die dochter is het nooit iets geworden en met mij is het daarna ook nooit meer goed gekomen...hehehe. Wel heb ik hier de "Echte Kroes Duivekater" leren bakken. Een predicaat die geen stand kan houden want waneer het voedsel betreft bestaat er geen echt of on-echt.

Zodoende kun je voedsel ook niet van een patent voorzien. Het is eigenlijk zielig dat mensen het nodig achten een dergelijk stempel op producten te drukken en niet op hun eigen smaak en gevoel voor kwaliteit afgaan.
Hierdoor kom ik eigenlijk op het volgende: Een van onze winkeldames had duidelijk een weinig te veel van haar favoriete parfum gebruikt. Hierop reagerend vertelde ik haar dat ik het vond stinken. Je ziet, recht voor zijn raap... De juffrouw in kwestie antwoorde me toen boos; "Nou, het is anders een heel duur merk...." "Tja, dat kan wel zijn" , zei ik, "maar het stinkt nog steeds......." Het heeft lang geduurd voordat ze er overheen was maar toen ik de bakkerij verliet heeft ze me bedeeld met een duur 'mannen luchtje'.... Dat staat nu dus al 11 jaar werkeloos te prijken in de bakamer waar niemand er last van heeft.

Hartelijke groeten,
Tom

Lees ook: ONTSTAAN AMSTERDAM

De stadsrechten van Amsterdam is venster 2 in de Canon van Amsterdam.
   TERUG NAAR DE CANON OP MOKUMS

De bijlmer

De bouw startte in 1966, de eerste woning was in 1968 klaar maar de metro liet nog tien jaar op zich wachten, een fout die later nog eens gemaakt zou worden met de aanleg van IJburg.

In 1975 verloederde dit stadsdeel al dusdanig dat met de komst van de metro de criminaliteit alleen maar geëxporteerd werd naar andere stadsdelen.

>>> De Bijlmermeer en de Bijlmerramp

Geen Website? Voor kleine bedrijven in Amsterdam heb ik een totaalproduct, ik maak persoonlijk met u goede en eerlijke afspraken voor een succesvolle website. >>> KLIK HIER <<< Wat En Waar? De Jordaan Mokums Mataglap - knettergek Heuler - meeprater Mansjen - geld ophalen Jeremiade - oeverloos gezeur Kaskenade - druk maken om niets, ophef  >>> PLAT AMSTERDAMS <<< Wat blaadjes Happy Ending niet en wel wat je denkt Parkeerplaats Amsterdam niet echt eenvoudig Oudste huis van de stad is dat wel zo? Keizerskroon Rood, blauw of toch goud? De Lommerd snel geld lenen Nieuwsbrief schrijf je gratis in