Mokums

Smartlappen

Een smartlap is het levenslied. Wat meer kun je er van maken? Een sentimenteel lied over het leven, maar wanneer begon men levensliederen aan te duiden als smartlappen en waarom juist die benaming?

Lijkgewaad
Een smartlap is eigenlijk een doek waarop het lijden van Jezus Christus wordt uitgebeeld. De Katholieken gebruikten een smartlap om tijdens de vastentijd het altaar af te dekken.
De vastentijd duurt veertig dagen, voorafgaand aan Pasen. Het is te vergelijken met de Rammadan van de Moslims nu. Weinig Christenen vasten echter nog.
Met pasen vieren Christenen dat Jezus uit de dood is opgestaan.

Uitbeelding van een lied
Maar een smartlap kan ook andere gebeurtenissen afbeelden. Het verhaal gaat dat straatzangers uit de zeventiende eeuw een doek bij zich hadden en aanwezen waar hun lied over ging. Deze stelling wordt echter niet door alle historici onderschreven, wel dat de doeken er waren, maar niet dat ze smartlappen heetten.

Smartlap kan zijn afgeleid van Duitse woorden. In Duitsland waren (en zijn) de levensliederen die zwijmelen over een vervelende gebeurtenis zeer populair, de Duitse benaming Schmachtlap zou hier verbasterd zijn tot smartlap.

Het verhaal gaat dat de single uit 1959 'Ach vader lief, toe drink niet meer' van de Zangeres zonder naam, door velen zo wanstaltelijk, zonder kwaliteitsgehalte, gevonden werd dat men toen is gaan spreken van een smartlap.

Ach vader lief, toe drink niet meer,
ik vroeg het al zo menige keer,
want moesje lief huilt telkens weer,
ach vader lief, toe drink niet meer....

Dan zou het dus 'huillied' moeten betekenen. Het gaat ook immers om een tragische gebeurtenis die bezongen wordt. De Duitse benaming klopt dan ook wel.
Schmerz is pijn, schmachten is een zoort verlangen naar beter.

Smartlap was dus een typering die weinig vleiend was voor dit genre. Men deed neerbuigend over de smartlap. Maar naarmate de liedjes van de Zangeres zonder Naam (Mary Servaes) populairder werden stonden er steeds meer artiesten op die zich niet schaamden voor Nederlandse levensliedjes.
Zo werd 'smartlap' een geuzennaam waar niemand zich meer voor schaamde. Tegenwoordig komt men juist af op optredens als er smartlappen worden gezongen. Zo zijn er ook smartlappen cursussen.

Het Nederlandse lied draaide in feite om de Jordaan, de vijf parels uit de Jordaan maakten furore, dat kwam ineens en zou later ook plotseling verdwijnen. Tussen 1955 en 1970 behaalden mensen als Tante Leen en Johnny Jordaan hun grootste successen.
Door nieuwe muziekstromingen en het snel veranderen van de Jordaan 'pasten' de levensliederen niet meer bij het beeld dat men had van de Jordaan en de tijdgeest.
Het zou tot 1976 duren voordat André Hazes een hit scoorde met een Nederlandstalig lied. En dat leek zelfs een eenmalige gebeurtenis. Pas in 1980 kwam met ''n Vriend' de ommekeer en werd de vloer geplaveid voor anderen.

De smartlap is een stroming geworden die diep geworteld is en ook niet meer snel zal verdwijnen. Dit valt met name af te leiden uit de vele programma's op radio en televisie die aandacht schenken aan het Nederlandstalige lied en de café's die veel smartlappen reportoire live verzorgen waar hordes mensen op afkomen.

Muziekstijl en Muziekbeleving in Amsterdam
Josine Laarakker schreef in juni 2007 voor haar studie Algemene Cultuurwetenschappen een master scriptie over 'Muziekstijl en Muziekbeleving in Amsterdam', deze scriptie heette 'Een Spanningsveld'. Josine geeft hiermee een goed beeld van de diverse muziekstijlen in Amsterdam door de jaren heen en hoe de Amsterdammers die beleven.
Een groot deel gaat over smartlappen. Zeer de moeite waard. Zo heeft Josine een interview met Patrick van den Hanenberg, docent geschiedenis op het Amsterdams Lyceum, samen met Lisa Wade is hij de auteur van het boek 'Geef Mij Maar Amsterdam'.

U kunt haar scriptie bij mij downloaden en als u iets gebruikt, doe dan net als ik en zet de bronvermelding erbij.

Scriptie Josine Laarakker over muziek in Amsterdam (Pdf 1.5 Mb)

Bekende smartlappen zijn:

Manuela - Jacques Herb
Ik lig op m'n kussen stil te dromen - Hepie en Hepie
Moeder, ik kan je niet missen - Johnny Jordaan
Eenzame Kerst - André Hazes
Niemand Laat Zijn Eigen Lind Alleen - Willy en Willeke
Kon Ik Maar Even Bij Ze Zijn - Gordon
Mama - Heintje
De Glimlach Van Een Kind - Willy Alberti
Amsterdam Huilt - Rika Jansen
Ketelbinkie - Han Grevelt
''n Vriend' - André Hazes
Rozen Voor Sandra - Ronnie Tober
Op Een Zeemansgraf - Roos
Je Hebt Me Bedrogen - Corry Konings
Kom In Mijn Armen - Ciska en Aristakes Peters
Morgen Zul Je Om Me Huilen - Mieke Telkamp
Vragende Kinderogen - Zangeres Zonder Naam
Bedankt Lieve Ouders - Vader Abraham
Ik Verscheurde Je Foto - Koos Alberts
Waar ben je nu - Willy Alberti
Het hondje van Dirkie - Wim Sonneveld
Zou Het Erg Zijn Lieve Opa - Vader Abraham en Wilma
Waarom Trouw Je Met Die Ander - De Hanny en Rekels
Rocky - Don Mercedes
Ach Vader lief - Zangeres Zonder Naam
Een Man Mag Niet Huilen - Jacques Herb
't Was niet mijn fout - Jeff van Vliet
Doktor Bernhard - Ron St. Claire Bonnie en Brandsteder
Waar is die tijd gebleven - Tante Leen
Margrietje - Louis Neefs
De Vlieger - André Hazes
Pappie Loop Toch Niet Zo Snel - Herman Van Keeken
Die Zwerver Op Straat - Wilma
De Fles - Jan Boezeroen

De Jordaan...

De Jordaan is veel bezongen en soms verguisd. De Amsterdamse volkswijk nummer een is een stadsdeel met klagers, 'de Jordaan is de Jordaan niet meer' is een veel gehoorde kreet maar toch houden de Jordanezen van hun stad en bovenal van de Jordaan.

Video's van Amsterdam

Oude foto's van Amsterdam

Zeurende Amsterdammers

>>> meer over de Jordaan...