Mokums

Joodse spelling

Op de pagina 'cursus Amsterdams' tref je woorden aan die uit het bargoens komen maar veel is ook afkomstig uit het Jiddisch, over de spelling is nooit discussie, die kan namelijk varïeren.
Overigens is Jiddisch iets anders dan Hebreeuws, beide talen hebben veel woorden toegevoegd aan het 'Amsterdams'.

Hebreeuws

Hebreeuws is de officiële schrijftaal van Israël, Iwrit is de spreektaal! Hebreeuws en Iwrit zijn samen dus de Joodse taal, er is maar één Joodse taal. Jiddisch is een aparte taal, daarover straks meer.

Of je nu mesjokke of mesjogge zegt en schrijft, het kan beiden. Hetzelfde geldt dus ook voor gallish (gallisch), jatmous (jatmoes) en kwats (quatsch.)
Ook al waren er officiële spellingslijsten, de Joodse woorden werden er niet of nauwelijks op vermeld omdat de gebruikersgroep te klein was.

Als je Hebreeuwse of Jiddische woorden wilde gebruiken dan maakte het voor de uitspraak natuurlijk ook niet uit welke letters je gebruikte, dat spreekt voor zich, het verschil tussen de ene en de andere krant, schrijver of uitgever bleek uit hoe je het woord opschreef.
Maar het gebruiken van niet authentiek Nederlandse woorden was ook populair onder niet-Joodse schrijvers, die hadden al helemaal geen idee van wat de schrijfwijze was want die kenden de meeste woorden alleen van 'horen'.

In Nederland wordt de letter A in zowel gspreks- als gebedentaal vaak uitgesproken als O. Voorbeeld: Hebreeuws – Baruch, terwijl men in het Nederlands zegt- Boruch.

Jiddisch

Jiddisch is een Germaanse taal, drie miljoen Joden spreken deze taal die met de letters uit het Hebreeuwse alfabet wordt geschreven maar taalkundig is er geen enkel verband met het Hebreeuws.
Jiddisch is afkomstig uit Duitsland, de naam verklaar dat ook: Joods Duits --> Jid Disch --> Jiddisch.

De taal ontstond rond het jaar 900 in Rijnland waar veel Joden woonden in die tijd.

Shalom
Shalom (vrede) of Shalom Lechem is het meest gebruikte woord in het moderne Iwriet, dat men dagelijks gebruikt als men iemand begroet, zowel in spreek- als in schrijftaal. Ook het Arabische deel van de bevolking in Israël groet op deze manier, alhoewel men onder elkaar dan meer het Arabische woord Salaam Aleichem (vrede zij met U) gebruikt.
Ook als men elkaar weer gedag zegt, gebruikt men wederom Shalom met meestal de toevoeging "lehitraot" wat tot ziens betekent.
De eigenlijke betekenis van het woord Shalom is zowel in het Hebreeuws/ Iwriet als Arabisch: vrede.

Binnen de Joodse religieuze tradities wordt het woord God niet uitgesproken, ook niet geschreven. Over het algemeen duidt men God aan met "Ha Shem". Er bestaan meer dan vijftig woorden om God aan te duiden, éé veel voorkomende is "Adonai"; mijn Heer. In de schrijftaal doet met het zo: G.D

Mogen niet Joden ook iemand begroeten met Shalom?
Verboden is natuurlijk een veel te zwaar woord maar over het algemeen is het niet gebruikelijk dat niet-Joden en Joden elkaar begroeten met 'Shalom'. Dat heeft te maken met geloof en respect. Joden wensen elkaar bijvoorbeeld een goede shabat toe door 'shabat shalom' te zeggen, of in het Jiddisch 'Gut Shabbes'. niet-Joden doen niet aan de Joodse Shabat. Shalom is ook een vorm van beleefdheid tussen vrienden. Het komt dus zeker voor dat niet-Joden en Joden elkaar begroeten met Shalom maar dan kent men elkaar of men heeft al eerder respect voor elkaar getoond.

Lechem is meervoud
lag is vrouwelijk en
lega is een mannelijke toevoeging.

Shalom lega kan dus net zo vaak voorkomen als Shalom lag en Shalom lechem.

Met dank aan mijn goede vriend Max van der Glas in Jeruzalem, helaas overleed hij in 2016.

Jerusalem of Jeruzalem
Kan beiden, maar modern is met een 'z'. JeruSalem is de verouderde schrijfwijze die je dus vaak tegen zult komen als je met oudere mensen schrijft.

Plat Amsterdams | Jodenhoeks

In de Jodenhoek is zeer waarschjnlijk het plat Amsterdams ontstaan, hoewel ook het Jodenhoeks uiteenviel in meerdere dialecten staat het in ieder geval vast dat uit deze 'hoek' veel Amsterdamse woorden komen die zelfs tot over de Amsterdamse stadsgrenzen zijn ingeburgerd.
In Amsterdam wordt geen Jiddisch meer gesproken, in tegenstelling tot Antwerpen. Het lijkt erop dat het plat Amsterdams het Jiddisch heeft verdrongen.

Maar, zoals gezegd, het Jiddisch stond aan de wieg van het Plat Amsterdams maar binnen het Jiddisch waren er dus ook verschillende tongvallen. Tussen de dertiende en twintigste eeuw zijn Joden uit verschillende contreien op de vlucht geslagen. Vaak kwamen ze in het tolerante Amsterdam terecht waardoor een mengeling van talen leidde tot een bepaalde uitspraak van zowel Jiddische als Nederlandse woorden. Het is heel goed denkbaar dat slavische invloeden van de 'a' meer een 'oa' hebben gemaakt.
De Joden woonden rondom het Waterlooplein, in de Jodenhoek dus. Maar Joden en Amsterdammers mixten goed, beter dan in andere delen van Europa. Goed voorbeeld is Antwerpen, ik kom daar straks nog op terug. Amsterdammers uit de Jordaan voelden zich als buitenbeentjes goed thuis bij de Joden die ook niet alledaags waren. Maar er was meer!

Het Waterlooplein was lange tijd het Joodse centrum, dat begon bij de Blauwbrug. Wil je hier meer over weten en als je een leuke wandeling wilt maken door Joods Amsterdam dan klik je hier: DE DOKWERKER.

Het BARGOENS verbond de Joden en de Jordaners meer dan we denken. Er woonden veel 'boefjes' in de Jordaan die hun 'werkgebied' rondom de Wallen hadden, dat gebied grenst nog altijd aan de Jodenhoek, dat was destijds niet anders. Onder Plat Amsterdams scharen we soms woorden uit het bargoens en het Jiddisch maar andersom gebeurde dat net zo goed, zo ontstond een mix van woorden die uit alle windstreken afkomstig kon zijn maar op de een of andere manier verbonden waren aan het Jiddisch of het bargoens.
Je kunt dus stellen dat het Plat Amsterdams ontstaan is door de Joden die het Jiddisch introduceerden en de 'boeventaal' van de Wallen. De Jordaners waren beide, totaal van elkaar verschillende, groepen gewend. Maar toch was er ook binnen het Jiddisch sprake van groepsdialect.

Ik had het eerder al eens over buurtwoorden en -uitspraken. Binnen de Jodenhoek werd er onderling door grote groepen met een bepaalde tongval gesproken en deden andere woordjes hun intrede. Stel je voor dat Portugeze Joden elkaar treffen en elders Oostenrijkse Joden, het is logisch dat ze woorden uit hun eigen taal vaak gebruikten.

Antwerpen
Ik had het er al even over, in Antwerpen wordt, in tegenstelling tot in Amsterdam, nog Jiddisch gesproken. De reden is simpel, de Belgen waren minder vriendelijk dan de Nederlanders, dat is nooit echt veranderd. In Antwerpen heb je straten waar alleen Joden wonen, dat is in Amsterdam ondenkbaar. Als je mengt met de plaatselijke bevolking ontstaat er haast als vanzelfsprekend een mengeling van taal en neem je woorden van elkaar over.
Maar de basis (het Jiddisch) is dus hetzelfde en dat is de reden waarom iemand die Plat Amsterdams spreekt iemand die Plat Antwerps praat goed kan verstaan. Zo was ik eens in een kroeg in Antwerpen met wat maten uit Amsterdam, we bestelden 'rap van de tong' waarop de barkeeper gelijk zei "komen jullie ut Amsterdam"?

Waterlooplein
De bakermat van het Plat Amsterdams zoals dat tegenwoordig vooral nog in de Jordaan wordt gesproken is dus niet de Jordaan of de Wallen maar het Waterlooplein. Dat daar nauwelijks nog iemand Plat Amsterdams praat komt misschien wel omdat daar nu het stadhuis staat [|:-)

Henk van Mokum

Persoonlijk vind ik Henk van Mokum een van de meest authentieke zangers uit de Jordaan. Hij heeft een vol geluid maar zingt ook zo lekker onvervalst plat Amsterdams.

Henk is niet alleen van de gevoelige snaar door nostalgische liedjes te vertolken maar ook zijn 'onder de bomen van het plein' is een nummer dat je meevoert naar het hart van de Jordaan.

>>> meer over Henk van Mokum

Geen Website? Voor kleine bedrijven in Amsterdam heb ik een totaalproduct, ik maak persoonlijk met u goede en eerlijke afspraken voor een succesvolle website. >>> KLIK HIER <<< Wat En Waar? De Jordaan Mokums Mataglap - knettergek Heuler - meeprater Mansjen - geld ophalen Jeremiade - oeverloos gezeur Kaskenade - druk maken om niets, ophef  >>> PLAT AMSTERDAMS <<< Wat blaadjes Happy Ending niet en wel wat je denkt Parkeerplaats Amsterdam niet echt eenvoudig Oudste huis van de stad is dat wel zo? Keizerskroon Rood, blauw of toch goud? De Lommerd snel geld lenen Nieuwsbrief schrijf je gratis in