Mokums

Luilak (+ recept Mokumse luilakbollen)

Ik was een jaar of zes toen ik voor het eerst ervaarde wat 'luilak' was, ja oke, een luilak is iemand die niets uitvreet maar het is ook een traditie, ja, haast een ritueel. En toch sterft dit uit, ik weet niet hoe dat in andere delen van de provincie is maar in Amsterdam wordt er niet veel meer aan 'luilak' gedaan.

Waar was ik gebleven, ah, ja, de buren. Ik was dus een jong broekie en om de hoek woonde sinds een jaar of twee een familie uit de categorie 'tokkie'. Vooral de oudste zoon was een rebel, en net als een rebel het betaamd sterft deze jongen vroeg, en net als James Dean hield hij van snelle auto's.
Henkie was een gewiekste jongen, rap van de tong, Volkswagen Kever met een Porsche motor erin en natuurlijk een mooie blonde dame thuis op de bank en twintig anderen op de bank van iemand anders maar daar lag Henkie letterlijk en figuurlijk niet wakker van.
Henkie stond steevast voor de deur van de buren te sleutelen aan iets dat te hard ging maar het liefst nog harder moest. De familie Van Schaik vond dat maar niks en de verwenzingen vlogen regelmatig over de gracht.

Moeders kon het span niet in het gereel houden, hoe zou je ook als je vier zoons en twee dochters hebt die meer opvoeding nodig hebben dan tien 'gewone' kinderen bij elkaar en dan ook nog als een vaderfiguur ontbreekt in het gezin. Nu loopt dit verhaal nog enigszins goed af, ik zie de familie nog steeds, althans, een derde ervan. Ma is over de tachtig en drie van de vier zoons zijn dood.
Een stenen muur, Aids en kanker sloegen hard toe in deze familie.

Ik dwaal af dus terug naar luilak. De twee oudste broers besluiten de familie Van Schaik een lesje te leren, op een zaterdagochtend, ergens in mei, het jaar is te lang geleden om me te herinneren, slaat het tuig toe. Ze binden de deurknoppen van de Van Schaiks' en die van de buren ernaast aan elkaar, wikkelen er nog een fietsketting omheen en zetten op alle vier de bellen een speld tussen de deurbel zodat het hele pand op de vroege vrije zaterdagmorgen rechtop in bed zit.
De politie moest eraan te pas komen om de boel weer 'los te koppelen'. Iedereen wist natuurlijk wel wie dit op zijn geweten had maar tot noemenswaardige represailles is het bij mijn weten nooit gekomen.

Luilak dus, een Amsterdams geintje
Amsterdammers eigenen zich graag iets toe, we zijn trots op wat en wie we zijn en voegen daar met graagte wat aan toe. Leentjebuur draaien we in Mokum onze hand niet voor om. Zo ook is dat volgens mij met 'luilak'.

Luilak vindt plaats op de zaterdag voor Pinksteren en is iets typisch Hollands, en dan bedoel ik Noord- en Zuid-Holland. In andere provincies komt luilak eigenlijk niet voor maar ook in Zuid-Holland lijkt de animo voor luilak af te nemen.
Een Luilak is iemand die te lang in zijn bed ligt, in feite iemand die er nodig eens uitgetrommeld moet worden. Ergens rond het jaar 1580 zou luilak ontstaan zijn, door de eeuwen heen is die traditie met name in West-Friesland en Amsterdam in ere gehouden maar door de Duitse bezetting verstomde het geluid ineens. Behalve in Amsterdam, misschien dat we daarom denken dat luilak vieren iets typisch Amsterdams is.

Met luilak gaan groepen jongeren 's nachts de straat op om belletje te trekken, misschien heeft de steeds latere horecasluiting ermee te maken dat luilak in Amsterdam niet alleen steeds minder maar ook steeds later wordt bedreven.
Voor zes uur 's morgens zie je de jeugd toch niet over straat banjeren, anders dan zwalkend op weg naar huis. Helaas 'mengt' het rellende publiek en de opgeschoten straatschoffies zich iets te nadrukkelijk en ontaarden deze ontmoetingen dikwijls in opstootjes en zinloze vernielingen. De laatste jaren zet de politie in Noord-Holland tijdens luilak extra manschappen in.
Nee, dan was die truc van die deurbel en -knop toch ludieker en onschuldiger, ook al dacht de familie van Schaik daar toen anders over.

Zaterdag voor Pinksteren. Maar daarmee houdt iedere link met het geloof op
Luilak is geen christelijk feest, ook al wordt het op de zaterdag voor Pinksteren gevierd. De jeugd is vaak liever lui dan moe dus binden ze potten, pannen, kettingen, blikken en andere lawaaiproducerende rommel aan hun brommer om zo al scheurend door stadskernen de buurt te attenderen op hun aanwezigheid.
Er zijn aardig wat verklaringen voor de viering en de benaming maar het zal toch te maken hebben met het lange weekend dat erop volgt en dat de eeuwige langslapers en luiaards maar eens op hun nummer moeten worden gezet.
In een aantal plaatsen schrijft de traditie voor dat degene die 'gepakt' wordt de buurt moet trakteren op luilakbollen. Vroeger was dat de langstslapende maar later werd dat een wat algemenere traditie. Overigens niet een die ik ken, het zal wat meer West-Fries zijn vermoed ik.

Luilakbollen
Een luilakbol is een rond broodje waar stroop in of op zit. Ik heb me laten vertellen dat dit witte broodje in de Jordaan veel gegeten werd. Een afgeleide van luilak en het moeten trakteren is de volgende.
Voetballers moeten een bedrag in een pot doen als ze te laat op de training komen, aan het eind van het seizoen wordt er iets met het geld gedaan, een avondje stappen of weggeven aan een goed doel.

Luilakbollen zijn vet door de boter en zoet van de stroop of de bruine suiker en hebben een harde bruine bovenkant. Als je zelf eens aan de gang wilt met echte Mokumse luilakbollen dan volgt hier een recept. En ongetwijfeld zal tante Sjaan ze anders maken.

Recept voor luilakbollen
Benodigdheden:
250 bloem
20 gram gist
1,5 dl melk
1 theelepel zout
1 theelepel kaneel
50 gram boter
50 gram rozijnen
50 gram krenten
1 losgeklopt ei
stroop
bruine suiker

>>> Maak het gist aan met een beetje melk, voeg dan de bloem, het zout, boter en de melk toe en kneed dit tot een deegbal.
>>> Laat dit op de laagste stand in de oven gedurende een half uur rijzen. Zet de oven niet uit.
>>> Meng dan de rozijnen en de krenten door het deeg.
>>> Maak er 8 bolletjes van en leg die op een bakplaat die je in de lauwe oven door laat rijzen gedurende een kwartier.
>>> Haal de bakplaat eruit en zet de oven op 220 graden, bestrijk de bollen met eiwit en bak ze in 20 minuten bruin.
>>> Dien ze direct op met stroop of met boter en bruine suiker, of alledrie natuurlijk.

Eet smakelijk!

Trek je agenda
Misschien krijg je ook nog eens de onbedwingbare behoefte wat lawaai en stennis te schoppen, enigszins gelegitimeerd is dat op de navolgende dagen.
26 mei 2012
18 mei 2013
7 juni 2014
23 mei 2015
14 mei 2016

Henk Molenberg

In de laat tachtiger jaren verhuisde Molenberg hij naar Antwerpen en raakte voor Nederlandse producties uit beeld. Opmerkelijk was zijn come-back als kok op de televisie. Hij stond bekend om zijn goede kookkunsten die hij optekende in een aantal kookboeken waaronder 'het gezins kookboek'.

In 1985 presenteerde Edwin Rutte ('ome Willem) bij de AVRO op vrijdagmiddag het programma Service Salon. Er zat ook een kookrubriek 'telekeuken' die verzorgd werd door Henk Molenberg.

>>> ...meer over Henk Molenberg...