Mokums

Nozems waren geen provo's

In Amerika had je de Rock'nRoll, in Nederland de nozems. Later de tegenhanger van de provo's en al dat andere "langharig werkschuw tuig", zoals mijn oma steevast de van het leven genietende hippies (link) noemde.
Alles wat afweek in de zestiger jaren was een hippie of een nozem. Je kon niet tot beide kampen behoren. Als je de tijdlijn goed bekijkt zijn zowel de provo's als de hippies eerder een reactie op de nozems dan dat ze gelijktijdig op kwamen zetten.

Ed van der Elsken
Fotograafheld Van der Elsken maakt mid jaren vijftig samen met Jan Vrijman een drieluik over opgeschoten straatjeugd. Het zijn geen lieverdjes en voortdurend op zoek naar status, die denken ze alleen te kunnen krijgen door uiting van kracht of welzijn.
Vechten en geld vergaren dus.

Het zou de opmaat zijn tot de Hells Angels, de bende rond Klaas Bruinsma, ook Holleeder liet zich niet onbetuigd in later jaren in de Kinkerbuurt.
Van hippies moesten de nozems niets hebben, die voerden nooit wat uit en parasiteerden alleen maar op de samenleving. Nee, dan waren de nozems een stuk meegaander. Nou, dat ondervonden Vrijman en Van der Elsken aan den lijve. In hun zoektocht naar een gesprekspartner onder de opgeschoten jongeren van de Nieuwendijk werden ze geslagen, beschimpt en bijna beroofd.
Totdat het toch nog tot iets wat op een gesprek leek kwam dat vervolgens voorspelbaar verliep. De jongens zetten zich vooral af tegen de politie, vonden vrouwen 'erbij horen' en treiterden. Vooral veel treiteren.

De nozem dateert dus eigenlijk nog van voor het hippie tijdperk, de hippies waren een reactie op de nozems, zeg maar de rock'nrollers. Met de Rock and Roll kwam ook de verheerlijking van het oorlogvoeren mee. Amper vijf jaar na de Tweede Wereldoorlog kon Amerika weer aan de bak toen Noord-Korea het zuiden binnenviel.
De reactie op het Korea debacle waren de hippies maar in het kielzog van de oorlog werd Amerika overspoeld door gefrustreerde militairen die voor een goede zaak hadden gevochten maar door de eigen landgenoten werden uitgespuugd.

De Amerikaanse Hells Angels en andere motorbendes zijn voortgekomen uit piloten die psychisch hun ei niet kwijt konden en op hun motoren het land onveilg maakten. Het fenomeen motorbendes (link) is sindsdien niet meer weggeweest, sterker nog, motorrijders worden nog steeds, vaak ten onrechte, geassocieerd met harde jongens die alleen maar stelen en vechten.
In Nederland gebeurde precies hetzelfde. Er waren brommergroepjes, op het oog onschuldig, maar in werkelijkheid de opmaat tot een fenomeen dat nooit meer is weggegaan. De Nederlandse Hells Angelstak is ontstaan uit een groep jongeren die op hun Kreidlers buurten onveilig maakten. Gekscherend werden zij wel 'brozems' genoemd, een woord wat nooit echt lekker ingeburgerd is geraakt.

Weetje 01
Er wordt wel eens een verklaring gezocht voor het woord nozem, bijvoorbeeld dat het 'Nederlands Onderdaan Zonder Enige Moraal' zou betekenen. Een tweede lezing is dat het afgeleid is van het Engelse woord 'nothing'. Op zich lijkt dit verklaarbaarder omdat het lichtend voorbeeld voor de nozems niet de Amerikaanse motorbendes in het Californië van 'na Korea' waren maar een groep relschoppende jongeren uit Engeland.
De verwijzing naar Nottingham en de Notting Hill rassenrellen kunnen we gelijk wegstrepen want die vonden in 1958 plaats terwijl Jan Vrijman en Ed van der Elsken het woord in 1955 al gebruikten.

Ik hou het er dus op dat nozem staat voor 'Nederlands Onderdaan Zonder Enige Moraa,', hoe onzinnig dit ook klinkt en dat het door Van der Elsken of Vrijman is bedacht.

Pleiners en Dijkers
De groep die door Van der Elsken en Vrijman vijf dagen gevolgd werden noemden zich de Dijkers, naar de Nieuwendijk waar ze voornamelijk rondhingen. Voor die plek was gekozen omdat het dicht tegen het wallengebied aanhing waar ze LSD pillen kochten. Rondhangen in het hoerengebied zelf werd door de Amsterdamse penoze niet gewaardeerd want dat schrikte de klanten af.
Het kwam dan ook regelmatig tot een treffen tussen Dijkers en knokploegen van de penoze. De politie trad niet op, ze waren eerder op de hand van de onderwereld want die wilden rust in hun wijk. Bureau Warmoesstraat was toen berucht maar vooral de nozems moesten op hun tellen passen.

De 'Pleiners' waren een reactie op de Dijkers en hadden hun thuishaven op het Leidseplein. Ze waren beter opgeleid en kwamen uit een hogere sociale klasse maar ze hadden één ding gemeen: LSD. En drugs kosten geld dus werden er overvallen gepleegd.
In tegenstelling tot Zündapps en Kreidlers reden de pleiners op een Puch of Tomos.

Weetje 02
In tijdlijn plaatsen we de Dijkers rond 1955, de Pleiners rond 1960 en de provo's mid jaren zestig, de hippies rond 1967.
De Pleiners en Dijkers zochten voortdurend naar geld maar ook iets om zich tegen af te zetten, dat was de politie. Maar in 1960 gebeurde er iets waardoor de twee rivaliserende bendes elkaar vonden, The Beatles' werden opgericht en veroverden de wereld.
Toen de twee bendes samensmolten omdat de overeenkomsten toch sterker waren dan de tegenstellingen was er wel een nieuwe tegenstander nodig en die dienden zich al rap zelf aan, de hippies en de provo's.

Het gaat wat ver om The Beatles de schuld te geven van de tegenstellingen in de maatschappij maar feit is wel dat het album Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band uit 1967 een duidelijke scheidslijn trok tussen de vredelievenden en de relschoppers.

Witkar

Toch was de prijs ook een drempel. Je rekende af per minuut en dat kon aardig oplopen als je vast kwam te zitten en dat gebeurde nog wel eens binnen de grachtengordel. Luud begon zeer ambitieus. Ik herinner mij nog goed dat de krakers in onze buurt dolenthousiast waren. Met een oplaadpunt op de Nieuwmarkt werd het episch centrum gekozen van de doelgroep, alleen, het parkeren van je auto was in die tijd niet moeilijk dus moest je eigenlijk je auto de deur uit doen.

Het feit dat 'auto delen' nu zo'n succes is in Amsterdam bewijst dat Luud zijn tijd vooruit was, te ver vooruit. Wat ik als grootste obstakel zie is dat je geen boodschappen kunt gaan doen en al helemaal geen mensen mee kunt nemen in een witkar. Het zal dus nooit wat worden met dit soort initiatieven als deze beperkingen niet worden opgelost.

>>> ...lees hier meer over de witkar...