Mokums

Stadsbrand 1421

De samenstellers van de Canon van Amsterdam lijken wat moeite te hebben gehad met het vinden van historische gebeurtenissen om aan de heilige vijftig vensters te komen, dat wordt naar mijn mening geïllustreerd met venster 4, de stadsbrand van Amsterdam in 1421.

Wat een stadsbrand inhoud kunnen we raden, zonder voorbeelden of er ooit een te hebben meegemaakt. Een stadsbrand is niets anders dan een enorme brand waardoor er in een stad veel verwoest wordt. Nu komt een stadsbrand tegenwoordig niet meer voor. De brandweer is snel ter plaatse en beter uitgerust dan in de Middeleeuwen, maar de panden zijn tegenwoordig ook van steen, dat was in vroeger dagen wel anders.

Hout, stro en ook nog eens weinig water voor handen
Hiermee is eigenlijk al omschreven wat de voornaamste oorzaken waren waarom een klein brandje zo snel kon leiden tot een allesvernietigend inferno.

Uniek? Nee!
Met het feit dat er zoveel branden waren in de Middeleeuwen is het unieke karakter van een stadsbrand in Amsterdam grotendeels afgezwakt maar goed, de Canon verhaald erover en het is mijn doel de gehele Canon dunnetjes over te doen.
Utrecht had in de twaalfde eeuw al vier maal te maken gehad met een enorme brand en naast dat Amsterdam dus in 1421 getroffen werd door een vuurzee herhaalde zich dat helaas in 1452.
Deze latere brand was groter dan die van 1421 dus waarom de Canon van Amsterdam nu juist die eerdere brand memoreert is mij een raadsel.

1421
De meeste huizen waren van hout, de daken van riet op houten spanten. Men warmde zich met allesbranders maar kookte in die tijd ook op hout, vaak stond een pan eten een paar uur te pruttelen. Electriciteit was er uiteraard nog niet, men gebruikte een kaars als verlichting.
Doordat huizen dicht op elkaar stonden sloeg een klein brandje al snel over met alle gevolgen van dien. 35% van de stad werd verwoest, maar dat was nog maar een 'klein' brandje vergeleken met die van jaren later.

1452
Het vuur legde dertig jaar na de eerste grote brand driekwart van de stad in de as. Deze brand was in die zin ook belangrijker dan die van 1421 omdat de bestuurders toen een belangrijke beslissing namen. Huiseigenaren werden verplicht een bakstenen muur te plaatsen tussen hun huis en dat van de buren en daken van riet werden verboden.

Gevolg was dat geleidelijk aan de karakteristieke houten gevels uit het stadsbeeld verdwenen omdat de zware leien en stenen dakpannen te zwaar waren voor de oude houten spanten.
Overblijfsel uit die tijd is nog het houten huis aan de kop van de Zeedijk (link) en het 'Houten Huys' aan het Begijnhof.

Hout maar minder oud
De Canon van Amsterdam refereert aan dit houten huis aan het Begijnhof dat een overblijfsel zou zijn uit de 15e eeuw maar dat is door de feiten reeds achterhaald.
Dit oudste nog overgebleven huis van Amsterdam is jonger dan gedacht. Het 'Houten Huys' op het Begijnhof is rond 1528 gebouwd terwijl de tweede grote stadsbrand van Amsterdam in 1452 plaatsvond. Op zich maakt dit niet uit uiteraard, er is een 'oudste' houten huis.
Dit is overigens ook bevestigd door bureau monumenten en archeologie van de gemeente. Aan de jaarringen (hoe eenvoudig) is de latere bouw van het oudste huis van Amsterdam exact vastgesteld.

In jui 2012 werd bekend dat er toch nog een ouder huis is gevonden maar MokumsNL heeft ook daar zo zijn twijfels over (link.)

Houten palen, zware huizen
Amsterdam is op palen gebouwd, dat is alom bekend. Maar dat begon pas toen de huizen niet meer gedragen konden worden door de horizontale palen onder de huizen. Men ging vervolgens de palen verticaal plaatsen, oftewel; heien.
Bijvoorbeeld het Paleis op de Dam (link) is gebouwd tussen 1648 en 1665 en staat op 13.659 palen.

Het grote nadeel van houten palen is dat hout gaat rotten als het niet meer in water staat, door de aanleg van de Noordzuid-lijn zullen veel palen door het wegpompen van water in aanraking komen met zuurstof en gaan rotten.

Verwacht kan worden dat dit over een paar jaar tot forse verzakkingen gaat leiden. Het bevreemd mij dat daar ten tijde van het schrijven van deze pagina (herfst 2010) niet meer aandacht voor is. Indirect is de schade te wijten aan het wegpompen van water door de gemeente. Die zal zich waarschijnlijk op het standpunt stellen dat het vaak eigen grond is en dat je daar dan zelf verantwoordelijk voor bent.

Daar zou je tegenover kunnen stellen dat als het geen eigen grond is de gemeente mogelijk dan wel aansprakelijk is? De tijd zal het leren.

Wonderlijk
Amsterdam mocht eeuwen eerder een wonder beleven, het Mirakel van Amsterdam (link), dat gaat over een hostie die uiteindelijk in de Oude Kerk terecht komt.
Tijdens de brand van 1452 wordt als een wonder de Oude Kerk gespaard, dat was in 1421 ook al het geval maar toen was de brand minder omvangrijk. Terwijl driekwart van de stad werd weggevaagd bleef de hostie in de Oude Kerk opnieuw onaangetast.

De stadsbrand van Amsterdam in 1421 is venster 4 van de Canon van Amsterdam.
   TERUG NAAR DE CANON OP MOKUMS

Blaeu

In Amsterdam is op 02 oktober 2010 een atlas van kaartenmaker Joan Blaeu voor het recordbedrag van 330.000 euro verkocht. Het gaat om 'Toonneel der steden van de Vereenighde Nederlanden met hare beschijvingen'.

De naam van de koper is niet bekend gemaakt. Hij legde driemaal de geschatte waarde neer.

>>> ...meer over kaartenmaker Blaeu..